Het triktrakspel
De oudste vertegenwoordiger van de familie van het backgammonspel, voert ons terug naar het Perzië van het tweede millennium v. Chr. De Grieken, de Romeinen, de Joden en de bevolkingsgroepen op het Indische schiereiland waren er eveneens mee vertrouwd. Binnen de tafelspelen neemt het een bijzondere plaats in. Het spel was vooral in zwang bij de aristocratische milieus uit de 18de eeuw. Zoals backgammon is triktrak een spel dat toeval (twee dobbelstenen) en strategie (reflectie) met elkaar combineert. De regels zijn complex.
Het verscheen begin 16de eeuw in Italië. Machiavelli noemde het triche-tache. Uit die periode stammen de tweezijdige speldozen met een schaakspel aan de ene kant en een triktrakspel aan de andere kant. Zo’n doos stond symbool voor de tegenstelling tussen Fortuna (het geluk, de voorzienigheid van het triktrakspel) en Sapientia (de strategie, de vrije wil van het schaakspel). De collectie van de Nationale Loterij heeft een aantal mooie speldozen en triktraktafels in haar bezit, getuigenissen van dit vergeten aristocratisch tijdverdrijf.
De omzwervingen van Fortuna
De godin Fortuna vormt een belangrijk thema in de collectie van de Nationale Loterij. Haar naam komt van het Latijnse woord fors, dat lot betekent. Ze is de verpersoonlijking van fortuin, geluk, succes of toeval.
De betekenis van Fortuna evolueert in de loop van de tijd. Voor de Romeinen was ze een beschermende moedergodin, die blindelings geluk of ongeluk brengt. In de middeleeuwen wordt ze een godin van het kwade. Haar naaktheid en de hoop op fortuin brengen de mens in verleiding en houden hem af van de zoektocht naar zijn zielenheil. In de renaissance verandert Fortuna in een bevallige, stoutmoedige godin die de ondernemende elite succes moet brengen.
Inmiddels is Fortuna van haar filosofische betekenis ontdaan. Maar ze is nog steeds een geluksgodin. Haar beeltenis en attributen worden tot op vandaag gebruikt voor de promotie van loterijen en kansspelen in heel Europa.
Aankondiging van de verkoop via loterij van het domein van Alden Biesen in Bilzen
De landcommanderij van Alden Biesen in het Limburgse Bilzen behoorde tot 1794 toe aan de Duitse ridderorde. Na de Franse revolutie werd het domein - zoals alle kerkelijke bezittingen - openbaar verkocht. Zo kwam het in handen van Willem Claes uit Hasselt. Toen Willem I in 1815 koning werd over de Nederlanden, hief hij belastingen op wat toen 'zwart goed' werd genoemd. Voor Willem Claes betekende dat een onvoorziene uitgave van 240 000 gulden, wat voor hem onbetaalbaar was.
Om zijn belastingschuld te kunnen inlossen, vroeg Willem Claes de toestemming om een loterij in te richten. Alhoewel de koning loterijen schadelijk achtte voor de samenleving en gekant was tegen elke vorm van private loterijen, maakte hij een uitzondering. Bij Koninklijk Besluit van 19 mei 1819 verkreeg Willem Claes toch de toestemming een loterij te organiseren.
De eerste prijs bestond uit het geheel van de kasteelgebouwen, zoals afgebeeld op deze aankondiging. De lithografie leert ons dat er 80.000 biljetten van 3 gulden beschikbaar waren, voldoende dus om de belasting te vereffenen.
Op 31 maart 1822 werd in Maastricht het winnend lot getrokken. De winnaar was een eenvoudige schoenmaker uit Bilzen. Maar de man was blijkbaar niet zo gelukkig met zijn prijs. Hij verkocht het kasteel meteen terug aan Willem Claes, die zo voor een luttele 2000 gulden opnieuw eigenaar werd van Alden Biesen.
Faites vos jeux: de roulette
De roulette is vandaag het symbool bij uitstek van het casinogebeuren.
Ze verkreeg haar definitieve vorm op het einde van de 18de eeuw: een draaiende schijf in een cilinder, verdeeld in genummerde vakjes, waar een balletje, eenmaal de schijf tot stilstand komt, het winnende cijfer aangeeft.
De cilinder bevindt zich in een speeltafel waarop 37 vakjes getekend zijn, genummerd van 0 tot 36, alternerend rood en zwart, met uitzondering van de nul in het groen.
Het spelprincipe is eenvoudig. Bij ieder spel kan de deelnemer inzetten op zoveel nummers als hij wil. De croupier laat vervolgens de schijf draaien en lanceert het balletje. De spelers kunnen inzetten tot het moment dat de croupier aankondigt ‘Rien ne va plus’.
Op het moment dat het balletje stopt op een nummer, deelt de croupier het winnende nummer mee. De spelers moeten wachten om opnieuw in te zetten tot de croupier zegt ‘Faites vos jeux’.
De collectie van de Nationale Loterij bezit meerdere exemplaren gaande van klassieke roulettes tot de meer populaire versie : de toogroulette.
Het krasbiljet
De lancering van de Lotto in 1978 was ongetwijfeld de grootste productinnovatie in de recente geschiedenis van de Nationale Loterij. De absolute vrijheid om zelf een cijfercombinatie samen te stellen was een schot in de roos. De roep naar meer ‘spelersvrijheid’ en een tijdsgeest waarin snelheid een levenswijze werd, effende het pad voor de zuivere instant loterij, kortweg het krasbiljet.
Het principe, overgewaaid uit de Nieuwe Wereld, was eenvoudig: door een fijne deklaag weg te krabben weet je binnen de paar seconden of je al dan niet gewonnen hebt.
Nauwelijks 5 jaar na de Lotto zag in 1983 het eerste krasbiljet, met de sprekende benaming Presto, het levenslicht. Het werd een succesverhaal. De eerste uitgifte van 5.000.000 biljetten aan € 1,25 was in een mum van tijd verkocht.
In 1987 kwam Subito als tweede succesnummer op de markt. Vanaf dan ging het steil bergop met spelen zoals Domino (1992) en 21 (1993).
In 1998 volgde Win for Life, een gigantische kaskraker die goed was voor een derde van de totale omzet aan krasbiljetten. Het publiek viel massaal voor de levenslange maandelijkse rente van € 1.000. Een bedrag dat inmiddels verdubbeld en verdrievoudigd werd.
Momenteel biedt de Nationale Loterij 29 krasspelen aan. Sommigen daarvan zijn vaste waarden, zoals de succesnummers Presto, Subito en Win for Life. Anderen werden specifiek ontworpen om slechts een korte tijd verkocht te worden zoals TinTin (2011-2012) en Voodoo Cash (2012-2013).
De eerste Lotto-affiche
Aan de eerste Lotto-trekking op vier februari 1978 ging een omvangrijke publiciteitscampagne vooraf. De eerste affiche werd ontworpen door de internationaal gewaardeerde Belgische affiche-ontwerper Julian Key (1930-1999) en behoort tot het collectief geheugen. Voordien bood de Nationale Loterij enkel een klassiek loterijbiljet aan met zes voorgedrukte nummers. Bijgevolg was er geen sprake van enige inbreng door de speler. Daar kwam verandering in met de lancering van de Lotto. Het spelprincipe bood de deelnemer de kans om middels het aankruisen van zes vakjes op een formulier zelf een cijfercombinatie samen te stellen. De keuzevrijheid die de speler toebedeeld kreeg was blijkbaar een schot in de roos. De Lotto groeide uit tot een succesnummer van de Nationale Loterij.
Nationale Loterij vertrouwt deel van haar collectie toe aan Koninklijke Bibliotheek
Eind december 2022 werden zo’n 11.000 documenten en objecten overgebracht naar KBR, de nationale bibliotheek in Brussel.
KBR neemt het erfgoed in bewaring (permanente bruikleen) en houdt de collectie fysiek bij elkaar in optimale omstandigheden. Dat gebeurt in een afgesloten en beveiligd magazijn met een temperatuur- en luchtvochtigheidsregeling.
Collection on the move 2022
In 2017 en 2019 ontleende het Kasteel van Seneffe al 18de -eeuwse objecten voor hun tijdelijke tentoonstellingen. In 2020 zijn 25 objecten, voornamelijk boeken en spelen, naar het Kasteel verhuisd in het kader van een langdurige bruikleen. Bij het veranderen van de scenografie van hun permanente expo heeft men dan ook rekening gehouden met onze stukken.
lees meer →
Te Brugghe ende eldere. 580 jaar moderne loterijen
De eerste gedocumenteerde loterij, die ook de naam ‘loterij’ droeg en alle kenmerken had van een moderne loterij, vond plaats in Brugge in 1441. Onder deze naam en in deze vorm zou het spel de wereld veroveren.
lees meer →
